Doet u er maar een beetje geweld bij'

Boekhandelaren beperken zich steeds meer tot het aanbieden van stapels bestsellers. Wie iets anders wil moet maar bestellen. Maar door de verarming van het aanbod kent de doorsnee lezer alleen nog de namen van bestsellerauteurs en heeft hij geen flauw idee wat er verder nog te koop zou zijn.
Nu zijn er wel veel boekenwebsites (van bibliotheken, digitale boekhandels, en literaire organisaties) die streven naar een zo compleet mogelijk overzicht van auteurs en hun titels. Alleen moet de bezoeker om bij die gegevens te komen een titel of schrijversnaam intikken en dat is nu juist het probleem: die weet men niet. Zo komt een heel groot deel van de auteurs nooit onder de aandacht van lezers, hoe jammer beide partijen dat ook vinden.

 

Boekenzoekmachines
Gelukkig zijn er op internet boekenzoekmachines. De lezer geeft aan wat voor soort boeken hij zoekt (naar onderwerp, stijl en sfeer) en de computer kijkt in het bestand. In het Engelse taalgebied zijn aardige boekenzoekmachines. Bijvoorbeeld www.whichbook.net. Hier kan de bezoeker via een aantal mood and style-instructies aangeven wat hij zoekt. Eigenlijk net zoals een boekverkoper dat vroeger deed als je zei dat je iets spannends zocht met wat humor en seks erin.

Wie een 'disturbing, disgusting' boek bestelt, met veel geweld en seks, krijgt bijvoorbeeld American Psycho van Bret Easton Ellis, met Fight Club van Chris Palahniuk als tweede keuze. Bij een 'safe, beautiful, gentle verhaal zonder seks' raadt de machine The Buffalo Thief aan, van Yjana Sharma (“This is a gentle read that will give you a flavour of life in small town India'). Kijk, daar heb je als lezer wat aan. Het programma laat zelfs een fragment proeven.
Bij Whichbook kun je ook kiezen voor plot, type hoofdpersoon en het land waar het verhaal zich afspeelt. Wanneer je zegt: de hoofdpersoon moet een 50-plus biseksuele Aziaat zijn, wonend in Nederland en verwikkeld in een generatieconflict, vindt de computer niets. Wie het eenvoudiger houdt, wordt echter keurig beloond met een lijstje boekentips.
Ook bij allreaders.com kan je aangeven plot - main character - main adversary - setting - style. Ook hier geldt dat je bij al te specifieke wensen bot vangt, maar dan heb je wel een idee voor een boek dat kennelijk nog niet bestaat!
Heel anders is storycode.com. Deze site gaat ervan uit dat mensen vaak op zoek zijn naar een boek dat lijkt op een van hun favorieten. Je geeft een geliefd boek op en de boekenzoeker meldt: dan moet u dit eens proberen! Wie A clockwork orange goed vindt, zou ook Dr Jekyll and Mr Hyde weten te waarderen en - alweer - American Psycho. Deze associaties geven vertrouwen in de andere, minder bekende titels, zoals The Lovely Bones van Alice Sebold. Een 13-jarig vermoord meisje slaat vanuit de hemel gade hoe haar dood haar omgeving beroert. De liefhebber van The Catcher in the Rye zou She's come undone van Wally Lamb moeten proberen. De beginzin luidt: “Mine is a story of craving: an unreliable account of lusts and troubles that began, somehow, in 1956 on the day our free television was delivered.“ Wie de Storycode-website bezoekt, raakt al snel in de ban van de suggesties.

 

Bibliotheken
In het Nederlandse taalgebied heeft de blindenbibliotheek webopac.fnb.nl. Tik schrijversnaam of titel in en klik op 'soortgelijke werken'. Na veel gezwoeg en gestamp levert de boekenzoeker vervolgens een lijst van verwante werken op, met soms merkwaardige uitschieters. Zo krijgt de lezer van Jan Wolkers' Turks Fruit het begrijpelijke advies Terug naar Oegstgeest te lezen, maar ook Kind in de tijd (Ian McEwan) en Cirkel in het gras van Oek de Jong. Hoe het systeem werkt is niet aangegeven.
De bibliotheken hebben een site www.literatuurplein.nl die een 'uitgebreid zoeken'-functie heeft. Daarmee zou de gebruiker de mogelijkheid hebben titelsuggesties te krijgen op basis van trefwoorden als 'oorlog', 'liefde', enkele sfeerkenmerken en een aantal genres. Maar wat je ook intikt, na lang gepieker geeft de boekenzoeker niet thuis. Zelfs bij de opgave 'oorlog - historische roman - trieste sfeer' kon het systeem geen titel vinden. Maar goed dat iedereen De Aanslag al gelezen heeft.

(Dit artikel verscheen eerder in de NRC, 20 december 2005)